Bauhaus. Rewolucyjne idee u źródeł nowoczesnego projektowania.

Kompozycja oparta na równowadze linii poziomych i pionowych, czyste formy odpowiadające na funkcjonalne potrzeby. Idea Bauhausu w pełni wyraża się w architekturze, ale, równie dobrze odczytujemy ją w projektach mebli czy w grafice. Wyjątkowość koncepcji łączenia wszystkich aspektów projektowania znajduje uznanie ponad 100 lat od jej powstania.

Rozwój przemysłu i przedmiotów wytwarzanych masowo ogromnie ułatwiał ich dostępność. Jednocześnie stawiał pod znakiem zapytania jakość dóbr w ten sposób wytwarzanych. Niemiecki architekt Walter Groupius dostrzegał potrzebę zmiany projektowania w dobie industrializacji. Przedmioty i budownictwo na masową skalę miały zyskać jakość dzięki wykształconym projektantom zaangażowanym w ich powstawanie. Chciał włączyć umiejętności związane z wytwarzaniem przez artystów i rzemieślników rzeczy unikalnych w pojedynczych egzemplarzach, w procesy przemysłowe i przedmioty przeznaczone dla szerokiego kręgu odbiorców.

Szkoła inna niż wszystkie

Zdając sobie sprawę z tego, że nowatorskie myślenie wymaga odpowiedniego przygotowania, postanowił wcielić swoje idee w życie w drodze edukacji. Okazja do zrealizowania rewolucyjnego na owe czasy przedsięwzięcia pojawiła się w 1919 roku w Weimarze. Walter Gropius został rektorem szkoły stworzonej po połączeniu Akademii Sztuk Pięknych i Szkoły Rzemiosł Artystycznych i nazwanej Das Staatliches Bauhaus. To tu narodził się współczesny design.

Idea dzieła kompletnego Gesamtkunstwerk, w którym architektura, meble, tkaniny, a nawet naczynia czy typografia tworzą spójną całość, tak bliska Gropiusowi, mogła zostać zrealizowana, dzięki dogłębnemu poznaniu i zrozumieniu tych obszarów przez wszystkich twórców. Dlatego organizacja nowej szkoły przypominała średniowieczne cechy, w której studenci stawali się czeladnikami, a profesorowie mistrzami. Nauczanie zaczynało się od rocznego kursu, w trakcie którego nowo przyjęci adepci poznawali warsztat, mieli zaufać intuicji, otworzyć się na indywidualne talenty. W kolejnych trzech latach nauki stawali się pełnoprawnymi projektantami, a często także nauczycielami młodszych kolegów.

Sztuka bliżej rzemiosła

Manifest opublikowany tuż po założeniu szkoły zrównywał architektów, artystów i rzemieślników. Wszystkim zalecał zajęcie się nad rzemiosłem, artystów nazywał natchnionymi rzemieślnikami. Wartości w każdej dziedzinie sztuk plastycznych upatrywał w doskonałości warsztatowej. Trzeba przyznać, że koncepcję tę udało wcielić się w życie i w dziełach Bauhausu widoczne jest owo przenikanie się dziedzin sztuk plastycznych. Kubistyczne rzeźby Otto Wernera i metalowy czajnik do herbaty Marianne Brandt łączy geometryczne uproszczenie. Tkaniny Gunty Stölzl i obrazy Wasilija Kandinsky’ego podobnie operują kolorem, a kompozycje graficzne w licznych wydawnictwach do złudzenia przypominają rzuty architektoniczne budynków.

Początkowe idealistyczne założenia i ekspresjonistyczne podejście do projektowania stopniowo ustąpiło racjonalizmowi i większemu zbliżeniu do produkcji przemysłowej. Praktyki w fabrykach zostały włączone do procesu nauczania. Zbiegło się to z narastającą niechęcią nacjonalistycznych władz Weimaru do kosmopolitycznych postaw władz uczelni i skutkowało koniecznością przeniesieniem szkoły do Dessau.

Nowy gmach ­– ikona stylu

Kompleks budynków szkoły zaprojektowany przez Waltera Gropiusa doskonale realizuje idee uczelni. Do dzisiaj możemy podziwiać nowoczesną bryłę utrzymaną w duchu funkcjonalizmu przemysłowego. Połączone ze sobą budynki tworzą zrównoważoną kompozycje pionów i poziomów. W funkcjonalnych, rozświetlanych przez duże przeszklenia wnętrzach przestrzeń podkreślana jest plamami intensywnego koloru. Za projekt wnętrz i wyposażenia odpowiadali wykładowcy i studenci uczelni. Meble mają architektoniczny charakter, czyste linie, minimum dekoracji. Uwaga przesuwa się na urodę zestawianych materiałów. Z tego okresu pochodzi nowatorski fotel Marcela Breuera Wassily, którego konstrukcja powstała ze stalowych rurek. Jak twierdził projektant, zainspirowała go rama roweru. Lekka ażurowa forma wygląda jak ascetyczna rzeźba pozbawiona tektoniki.

W stulecie powstania uczelni w 2019 roku, kompleks w Dessau, wpisany na listę światowego dziedzictwa Unesco, po gruntownej renowacji udostępniono zwiedzającym. W stałej ekspozycji można zobaczyć wystawione ponad 1000 obiektów ilustrujących historię myśli projektowej Bauhasu.

Wielkie osobowości

Siłą uczelni byli charyzmatyczni wykładowcy. Poza założycielem, to oni nadawali jej kierunek i modyfikowali go. W pierwszym okresie ważną postacią był artysta Johannes Itten, zwolennik intuicji i subiektywnego doświadczenia. Zastąpił go Laszlo Maholy-Nagy, który stawiał na bliższy związek z przemysłem. Wśród nauczycieli znaleźli się także Wassily Kandinsky i Paul Klee. W 1926 roku Gropius przekazał kierowanie szkołą Hansowi Meyerowi, uczelnia stopniowo traciła związek z rzemiosłem, a do programu włączono zajęcia obrazujące lewicowe poglądy polityczne rektora, co nie przysporzyło mu zwolenników wśród radykalizujących się władz. W ostatnie miesiące funkcjonowania Bauhausu w 1930 roku to czas Miesa van der Rohe i nacisk przede wszystkim na nauczanie architektury.

Choć Walter Gropius protestował, gdy mowa była o „stylu Bauhausu”, to dzisiaj rozpoznajemy go bez trudu. Wspólna praca, wymiana myśli oraz wyraziste osobowości wykładowców znajdowały odbicie w projektach mebli, tkanin, prac z drewna czy metalu. Nowatorskie formy ­– czyste i racjonalne – do dzisiaj inspirują projektantów. Ich dopełnieniem były wyraziste plamy koloru: czerwonego, niebieskiego czy żółtego. Podobnie jak typografia wpisana w geometryczne ramy stworzyły współczesną estetykę. I choć większość prototypów powstałych w szkole nie nadawała się do wdrożenia do produkcji, współczesny design wciąż odnosi się do nich i rozwija ich awangardowe przesłanie.

Autor: Agnieszka Gruszczyńska-Hyc